Ο κ. Ευάγγελος Κωφός σε άρθρο του που δημοσιεύθηκε στην Καθημερινή με ημερομηνία 03.02.2007, σε σχέση με το Μακεδονικό γράφει μεταξύ άλλων:

“Η μετονομασία των αεροδρομίων Σκοπίων και Αχρίδος, σε “Μέγας Αλέξανδρος” και Απόστολος Παύλος” εύλογα προκάλεσε συγκίνηση στην ελληνική κοινή γνώμη”,

Προφανώς και “αγανάκτηση” κατά το σκεπτικό του κ. Κωφού. Δεν μας εξηγεί όμως πως έφτασε η ελληνική κοινή γνώμη “εύλογα να συγκινείται” και να “αγανακτεί” από ένα τέτοιο γεγονός. Στον Ιρανό πρόεδρο λόγου χάρη “εύλογα προκαλεί συγκίνηση” και “αγανάκτηση” η ύπαρξη του Ισραήλ ως κράτους. Επίσης τον “συγκινεί - αγανακτεί” η χρήση της λέξης “ολοκαύτωμα” αφού κατ’ αυτόν δεν υφίστανται. Η μεγάλη πλειοψηφία του πολιτισμένου κόσμου όμως εύλογα συγκινείται – αγανακτεί από τη στάση και θέση του Ιρανού προέδρου.

Τίθεται  λοιπόν το ερώτημα: 
Πως ορίζονται και με ποιες προϋποθέσεις τα πρότυπα; Ποιος ο ρόλος της παιδείας και των ιστορικών σε αυτήν τη διαδικασία; Μήπως η εκπαίδευση, η ενημέρωση η ιδεολογική χρήση της ιστορίας το σύστημα αξιών σε μια χώρα και μια κοινωνία, όλα τα παραπάνω μεμονωμένα ή και σε σύνολο είναι βασικές παράμετροι στο να καθορίζουν τι μας “εύλογα συγκινεί” και τι όχι; Αν λόγου χάρη μας μάθαιναν από τη γέννησή μας και συνεχώς ότι το μαύρο χρώμα είναι “κακό” τότε σίγουρα “εύλογα θα μας συγκινούσε-αγανακτούσε” η εμφάνιση των νέγρων αυτή και μόνο.
Είναι άραγε στη χώρα μας η ενημέρωση και η παιδεία πλουραλιστική στα λεγόμενα εθνικά ζητήματα, ώστε να μην “συγκινούμαστε εύλογα” όταν δεν υπάρχει λόγος και να προσεγγίζουμε όσον το δυνατόν αντικειμενικά τα εθνικά ζητήματα;

Ο κ. Κωφός συνεχίζει λέγοντας πως η ενέργεια των Σκοπίων ”…διήγειρε ευαισθησίες για την παραχάραξη και οικειοποίηση συμβόλων και προσωπικοτήτων της ελληνικής μακεδονικής ταυτότητας και πολιτισμικής κληρονομιάς τους”.

Φυσικά σε γενικότερο πλαίσιο για τον κ. Κωφό και τους συνοδοιπόρους του είναι “προσβλητική” για τη χώρα μας η επιλογή των γειτόνων να ονομάζονται Μακεδόνες και να ονομάζουν τη χώρα τους Δημοκρατία της Μακεδονίας. Ας κάνω τον δικηγόρο του διαβόλου θέτοντας τα παρακάτω ερωτήματα:

Δεν “διηγείρεται” η παγκόσμια επιστημονική κοινότητα, δεν “παραχαράσσεται” η ιστορία όταν κάποιοι “οικειοποιούνται” την έννοια “έλληνας – ελληνικότητα” αφού είναι γνωστό και επιστημονικά τεκμηριωμένο ότι στον ευρύτερο βαλκανικό χώρο, συμπεριλαμβανόμενου του ελλαδικού χώρου σήμερα, εμφανίστηκαν παρέμειναν και “μπόλιασαν” τον χώρο τόσο πριν όσο και μετά τους αρχαίους Έλληνες πλήθος λαών και πολιτισμών όπως Ρωμαίοι, Σλάβοι, Άβαροι, Άραβες, Σταυροφόροι, Βούλγαροι, Λατίνοι, Βλάχοι, Αρβανίτες, Τούρκοι, Ρομά, Αρμένιοι κλπ. με όλους τους πιθανούς συνδυασμούς διαχρονικά των παραπάνω; Με ποιο δικαίωμα επιλεκτικά σταματάμε την ιστορία μόνον το 2300 π.Χ.; Γιατί η χώρα μας να μην ακολουθήσει τη λογική του σεβασμού της “επιστημονικής αλήθειας” και να επιλέξει άλλο όνομα από το “Ελλάδα”; Με ποιο δικαίωμα επιλέγεται η συγκεκριμένη μόνον ιστορική περίοδος για την ονοματοδοσία της χώρας και η ταύτιση των σημερινών Νεοελλήνων με τους αρχαίους Έλληνες; Με ποιο δικαίωμα επίσης διεκδικούν οι Νεοέλληνες την αποκλειστική πολιτιστική κληρονομιά, αυτής συγκεκριμένα της ιστορικής περιόδου, ταυτίζοντας εαυτούς με το Σωκράτη και τον Περικλή προσφάτως δε και με τον Μέγα Αλέξανδρο;

Άλλο ερώτημα που θα μπορούσε επίσης για το συγκεκριμένο θέμα (το Μακεδονικό) να τεθεί είναι, από πότε αρχίζει να μας “συγκινεί εύλογα” η χρήση του όρου από άλλους; Την περίοδο 1945-1990 ας πούμε πολύ λίγο “συγκινούσε” τη χώρα μας και τους Έλληνες η χρήση του όρου “Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Μακεδονίας”. Αν πάμε χρονολογικά ακόμη πιο πίσω, ορισμένες δεκαετίες, θα δούμε ότι όχι μόνον δεν “συγκινούσε εύλογα” η χρήση του όρου  ”Μακεδόνας”, “Μακεδονικό” από άλλους, αλλά και ότι δεν υφίστανται σχεδόν καθόλου η έννοια της ταύτισης “Ελληνισμού” και “Μακεδονισμού”. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η ρήση του πρωθυπουργού της Ελλάδος Χαρίλαου Τρικούπη στα τέλη του 19ου αιώνα (1880)“...όταν έρθει ο μέγας πόλεμος η Μακεδονία θα γίνει ελληνική ή βουλγαρική κατά τον νικήσοντα. Αν την λάβωσι οι Βούλγαροι, δεν αμφιβάλλω ότι θα εκσλαβίσωσι τον πληθυσμό μέχρι των θεσσαλικών συνόρων. Αν ημείς την λάβωμεν, θα τους κάνουμε όλους Έλληνες…”. Δηλαδή τότε καθόλου δεν ήταν αυτονόητη η “μακεδονικότητα” ως τμήμα της “ελληνικότητας”. Αν οι ιστορικές συγκυρίες ήταν τέτοιες ώστε να ιδρυθεί ανεξάρτητο Μακεδονικό κράτος, παράλληλα με την ίδρυση των άλλων βαλκανικών εθνικών κρατών, τότε κανένας δεν θα μιλούσε σήμερα για το κόπιράιτ στο όνομα. Η τύχη ή και ατυχία του μακεδονικού εθνικισμού είναι ότι συγκροτείται χρονολογικά αργότερα από τους άλλους, όταν αποτέλεσμα των άλλων ήταν ήδη η ίδρυση των εθνικών κρατών Ελλάδος, Σερβίας, Βουλγαρίας.

Σε ότι αφορά τη χώρα μας το πρόβλημα προκύπτει από την διεύρυνση του ελληνικού εθνικού μύθου που συμπεριλαμβάνει το χώρο της Μακεδονίας μετά την “ενσωμάτωση”, κατά τον Τρικούπη “κατάκτηση”, αυτού του γεωγραφικού χώρου  μετά το 1912-13. Τις προηγούμενες των Βαλκανικών πολέμων δεκαετίες, κανένας δεν μιλούσε για “ελληνικότητα” της Μακεδονίας. Οι Έλληνες ιστορικοί αποκρύπτουν συστηματικά από την ελληνική κοινή γνώμη ότι ο μακεδονικός εθνικισμός γεννήθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα πριν τη διεύρυνση του ελληνικού εθνικού μύθου στο μακεδονικό χώρο. Με απλά λόγια τότε, κάποιοι αποφάσισαν να αυτοπροσδιοριστούν ως Μακεδόνες και να μιλήσουν για Μακεδονικό έθνος - κράτος αντιλαμβανόμενοι και υιοθετώντας την μακεδονική ταυτότητα ως ιδιαίτερη εθνική ταυτότητα ξεχωριστή και διαφορετική από τις άλλες εθνικές ταυτότητες των ήδη ιδρυθέντων εθνικών κρατών (Ελλάδας, Σερβίας, Βουλγαρίας). Δηλαδή πριν οικειοποιηθεί την “μακεδονικότητα” το σύγχρονο νεοελληνικό κράτος κάποιοι άλλοι ήδη την είχαν επιλέξει ως στοιχείο της εθνικής τους ταυτότητας.  Δυστυχώς στη χώρα μας δεν υπάρχει ούτε η παιδεία ούτε ενημέρωση στα παραπάνω ζητήματα για αυτό και αδίκως “εύλογα συγκινούνται” ορισμένοι.

Ο Έλληνας εθνικιστής φοβάται σήμερα, ότι μετά την ανεξαρτησία της Δημοκρατίας της Μακεδονίας και την “μακεδονικότητα” ως εθνοτική έννοια διαφορετική από την “ελληνικότητα”, δημιουργείται το αντίπαλο δέος όσον αφορά τον λεγόμενο εθνικό μύθο. Ένα κράτος με το όνομα Μακεδονία αποτελεί a priori “φάρο μακεδονικότητας”, με τις διεθνείς του σχέσεις, τα πολιτικο -επιστημονικά του ιδρύματα σε εσωτερικό και εξωτερικό τις πρεσβείες κλπ. και φυσικά αυτή η εικόνα ενισχύεται με την πάροδο του χρόνου. Για αυτό και κάποιοι υποστηρίζουν ότι το ζήτημα του ονόματος είναι ήδη χαμένο.  Γιατί ακριβώς αυτή η διαδικασία έχει ξεκινήσει και δεν υπάρχει επιστροφή. Απέναντι στον Σωκράτη και τον Περικλή που αποτέλεσε και αποτελεί επί δεκαετίες το “δόλωμα” για τον “εξελληνισμό” ετερόκλιτων από γλωσσο -πολιτισμική άποψη πληθυσμών ορθώνεται ο Αλέξανδρος και ο Βουκεφάλας για τον “εκμακεδονισμό” αντίστοιχων πληθυσμών. Πραγματική “συμφορά” για τον ελληνικό εθνικισμό που έχει φτιάξει επί δεκαετίες την παρακάτω εικόνα. Έναν τύπο που φοράει τη περικεφαλαία του Περικλή, τη φουστανέλλα του Κολοκοτρώνη, στο ένα χέρι κρατάει γιαταγάνι και σφάζει Τούρκους, στο άλλο έχει το σταυρό της ορθοδοξίας, τα τελευταία χρόνια καβαλάει τον Βουκεφάλα, βρίζοντας ταυτόχρονα τους Αμερικανούς και τη Δύση γιατί δεν τον αφήνουν να κατατροπώσει τους “εχθρούς του έθνους”, θυμίζοντας σουρεαλιστικό πίνακα του Νταλί. Θα είναι βέβαια λυπηρό αν οι γείτονες φτιάξουν μια παρόμοια εικόνα-καρικατούρα με αυτήν του ελληνικού εθνικισμού αλλά το ερώτημα που θα μπορούσε να τεθεί είναι: Όπως ακριβώς μια χώρα όπως η δική μας είχε το δικαίωμα να κατασκευάσει τον “εθνικό της μύθο” περί αρχαίας καταγωγής και “ένδοξου παρελθόντος”, δεν θα 'πρεπε να σεβαστεί το δικαίωμα μιας άλλης χώρας να κατασκευάσει τον δικό της εθνικό μύθο με παρόμοια υλικά;

Η επιχειρηματολογία του κ. Κωφού περί αλυτρωτισμού “μπάζει” πολιτικά για έναν απλούστατο λόγο. Παραβλέπει την παράμετρο μακεδονική μειονότητα στην Ελλάδα. Το είπε άλλωστε και ο Μητσοτάκης στις σχετικές συζητήσεις σε επίπεδο πολιτικών αρχηγών υπό τη προεδρία του τέως προέδρου της Δημοκρατίας Κ. Καραμανλή στις αρχές της δεκαετίας του ’90 “…μοναδικό μας μέλημα ήταν να μην δημιουργηθεί ζήτημα δεύτερης μειονότητας στη χώρας μας...” Ο κ. Κωφός και η ελληνική πολιτική αδυνατεί να προσθέσει τον κρίκο κλειδί στην επιχειρηματολογία περί αλυτρωτισμού, την “μακεδονική μειονότητα στην Ελλάδα” γιατί τότε εύλογα  τίθεται ζήτημα αναγνώρισης και δικαιωμάτων. Το επιχείρημα που θα μπορούσε στοιχειωδώς να σταθεί σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο από ελληνικής πλευράς θα μπορούσε να είναι το εξής:

Κύριοι, αν ονομαστεί η χώρα στα βόρεια σύνορά μου Μακεδονία, φοβάμαι ότι θα υπάρξουν αλυτρωτικές βλέψεις σε βάρος μου εξ αιτίας της ύπαρξης μακεδονικής μειονότητας που θα μπορούσε να θέση ζήτημα στη Βόρεια Ελλάδα. Δεν το λέει όμως γιατί ξέρει την απάντηση, που δεν μπορεί να είναι άλλη από το …“σεβάσου και δώσε δικαιώματα στη μειονότητα για να μην έχεις προβλήματα αλυτρωτισμού”. Γιατί πως να πείσεις με το επιχείρημα ότι το όνομα και η “οικειοποίηση” της ιστορίας από ένα μικρό και αδύνατο κράτος αποτελεί από μόνο του στοιχείο αλυτρωτισμού”; Η μακεδονική μειονότητα στην Ελλάδα είναι ο “αδύναμος κρίκος” της ελληνικής επιχειρηματολογίας όχι μόνον στα περί “μακεδονικού αλυτρωτισμού” αλλά και στη συνολική επιχειρηματολογία στο Μακεδονικό.

Ας θέσουμε το ζήτημα τώρα από μια τελείως διαφορετική σκοπιά.

Πρέπει ή όχι να “συγκινούνται εύλογα” όσοι στη χώρα μας μιλούν για Σκοπιανούς, Σλάβους, Σλαβόφωνους, Σλαβομακεδόνες, Σκόπια, Fyrom, ΠΓΔΜ κλπ. αν γίνεται χρήση αντίστοιχων όρων για τη χώρα μας και τους πολίτες της; Αν επίσης πολιτικοί, ιστορικοί, ΜΜΕ κλπ. στη γειτονική μας χώρα και αλλού χρησιμοποιούν τον όρο Γραικία αντί για το όρο Ελλάδα αφού αυτή είναι η ακριβής μετάφραση του όρου Greece (η επίσημη ονομασία της χώρας στον ΟΗΕ) και όχι το Ελλάδα που χρησιμοποιούμε στο εσωτερικό; “Συγκινούμαστε” και “αγανακτούμε” αν μας αποκαλούν Σλαβο-βλαχο-αρβανιτο-γυφτο-τουρκοέλληνες, Σλαβογραικούς, Γραικοβλάχους κλπ. πολίτες της Γραικίας αφού αυτό είναι το γλωσσο-πολιτιστικό μωσαϊκό στη χώρα μας, αντί του όρου Έλληνες και Ελλάδα που εμείς επιλέξαμε στη βάση του δικαιώματος στον αυτοπροσδιορισμό;

Οι έχοντες στοιχειώδης γνώσεις κοινωνικής ανθρωπολογίας και πολιτικής επιστήμης και ιστορίας γνωρίζουν πως κατασκευάστηκαν τα σύγχρονα έθνη-κράτη και πως προέκυψε ο εθνικισμός ως ιδεολογία. Είναι γνωστό πως δημιουργήθηκαν τους τελευταίους 2-3 αιώνες, μετά την κατάρρευση της φεουδαρχίας στον ευρωπαϊκό χώρο. Αναπτύχθηκαν και υπάρχουν ως ιστορικές-οικονομικές-πολιτικές οντότητες επειδή η οργάνωση της παραγωγής και εργασίας, λόγω κυρίως της βιομηχανικής επανάστασης, διαφοροποιήθηκε σε σχέση με το παρελθόν. Όπως σήμερα η επανάσταση στη πληροφορική, την επικοινωνία και τις νέες τεχνολογίες, οδηγεί σε μέτα-εθνοκρατικές συλλογικότητες. Οι πολιτικές ελίτ “κατασκεύασαν” “φαντασιακές κοινότητες – έθνη”, όπως εύστοχα παρατηρούν οι Benedict Anderson και Erick Hobsbawm στην κοινωνικό-ανθρωπολογική τους προσέγγιση και ανάλυση, του φαινομένου έθνος-κράτος. Προϋπόθεση στο εν λόγω εγχείρημα η κατασκευή “κοινής εθνικής ταυτότητας”, η “εθνική ομογενοποίηση” και βασικά εργαλεία η ιδεολογική χρήση της ιστορίας και του πολιτισμού, (με “ιστορικούς” τύπου Κωφού) μαζί με άλλα λιγότερα “ανθρωπιστικά” μέτρα όπως εθνοκαθάρσεις, σφαγές, πόλεμοι κλπ. Ευρύτερος στόχος του “έθνους κράτους” η εδαφική επέκταση και οικονομική κυριαρχία, στο όνομα συνήθως των λεγόμενων εθνικών-κρατικών ενίοτε και θρησκευτικών συμφερόντων. Αυτά βέβαια είναι παρελθόν και ευτυχώς η Ευρώπη βαδίζει σήμερα σε άλλους ατραπούς.

Η πλειοψηφία των πολιτών της χώρας μας σήμερα αισθάνονται Έλληνες και αυτοπροσδιορίζονται έτσι, ανεξάρτητα από το γλώσσο-πολιτιστικό παρελθόν και τη διαδικασία (“πλύση εγκεφάλου” την ονομάζει ο κ. Κωφός) εγχάραξης εθνικής συνείδησης και ταυτότητας. Θαυμάσια! Αν όμως αυτό δεχθούμε ως αξίωμα-επιχείρημα για “εμάς” δεν θα ’πρεπε να το δεχθούμε και για τους “άλλους”; Επί της ουσίας από πουθενά δεν προκύπτει ότι η χρήση του όρου Δημοκρατία της Μακεδονίας αφαιρεί από τη χώρα μας το δικαίωμα να αποκαλεί, όπως αποκαλεί άλλωστε, το χώρο της Βόρειας Ελλάδος, Περιφέρεια Μακεδονίας κατά το Περιφέρεια Θεσσαλίας, Περιφέρεια Πελοποννήσου κλπ. Όπως επίσης και ο όρος Μακεδόνας-Μακεντόνετς που χρησιμοποιείται από τους πολίτες της γειτονικής χώρας που αισθάνονται έτσι, δεν αφαιρεί από το κάτοικο της Βόρειας Ελλάδος το δικαίωμα να αποκαλεί εαυτόν Έλληνα Μακεδόνα, ανεξάρτητα από πότε άρχισε να τον χρησιμοποιεί, πράγμα που άλλωστε όψιμα πράττει. Με όλα αυτά προκαλείται βέβαια η αναθεώρηση του εθνικού μύθου στην Ελλάδα. Καιρός δεν είναι να γίνει;

Είναι πραγματικά απορίας άξιο πως ένας από τους κύριους διαμορφωτές της ελληνικής πολιτικής στο Μακεδονικό μετά το δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο δεν αντιλαμβάνεται το αδιέξοδο της εφαρμοζόμενης ελληνικής πολιτικής στο Μακεδονικό ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια. Πολιτικής, που στη “καλύτερη” περίπτωση είχε ως αποτέλεσμα την σε οικονομικό επίπεδο ζημία πολλών εκκατομυρίων ευρώ για το χώρο της βόρειας Ελλάδος (εμπάργκο, δυσκολία επικοινωνίας και διακίνησης ατόμων, εμπορευμάτων, επενδύσεων κλπ. με τον βόρειο γείτονα), σε πολιτικό δε τη “γελοιοποίηση” της ελληνικής πολιτικής σε ευρωπαϊκό αλλά και ευρύτερο επίπεδο. Πρόσφατο παράδειγμα η ρήση του Πρωθυπουργού στο Συμβούλιο της Ευρώπης “νιώθω Μακεδόνας όπως και 2.5 εκατομμύρια Μακεδόνες στην Ελλάδα”. Δηλαδή οι “Κουτόφραγκοι” δεν γνωρίζουν ότι παραπάνω από του μισούς κάτοικους της ελληνικής Μακεδονίας ήρθαν μετά το 1922-1928 σε αυτόν τον χώρο και μπορούν να ονομάζονται Μακεδόνες σήμερα, ενώ άλλοι όχι, είναι δε “αμόρφωτοι” σε ζητήματα ατομικού και συλλογικού αυτοπροσδιορισμού. Αυτό που σήμερα αποτελεί πρακτική τουλάχιστον για τις προοδευτικές δημοκρατικές κοινωνίες και χώρες είναι το δικαίωμα στον αυτοπροσδιορισμό  και η επιλογή εθνικότητας-εθνότητας σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο με βάση τη συνείδησή του ατόμου.

Θα ήταν “άχαρο” και “κοινός τόπος” να ανοίξει κανείς διάλογο με τον κ. Κωφό, έναν από τους “μέντορες” της ελληνικής πολιτικής στο Μακεδονικό, μόνιμο σύμβουλο την τελευταία εικοσαετία επ’ αυτού, όλων των Υπουργών Εξωτερικών στη χώρα μας. Το ερώτημα είναι πότε θα ζητήσει συγνώμη ο “ιστορικός” και οι λοιποί “ιστορικοί” και “πολιτικοί” “Σαμαροπαπαθεμελήδες” για το αδιέξοδο στο οποίο οδήγησαν την ελληνική πολιτική στο παραπάνω ζήτημα;

Πότε η πολιτική ηγεσία στη χώρα μας θα πάψει να είναι όμηρος μιας πολιτικής στην οποία “κωφεύει” η πραγματιστική Ευρώπη; Πότε θα καταλάβει ότι “ιστορικοί” και “σύμβουλοι” αυτού του στυλ είναι πλέον ξεπερασμένοι στη σύγχρονη εποχή ώστε να μην εκτίθεται πλέον ο Πρωθυπουργός της χώρας αλλά και η ελληνική πολιτική σε διεθνές επίπεδο;

Παύλος Φιλίποβ Βοσκόπουλος
Μέλος της Πολιτικής Γραμματείας της Ε.Ε.Σ- ΟΥΡΑΝΙΟ ΤΟΞΟ

1ο Υστερόγραφο ιστορικού περιεχομένου:

Ο κ. Κωφός ονομάζει την Οχρίδα, Αχρίδα (sic). Προφανώς για να μοιάζει στο “Αχτίδα” ώστε να “ελληνίζει” το τοπωνύμιο.  Αλήθεια μπορεί να μας πει που την έχει βρει αυτή την ονομασία; Σε ποιόν χάρτη; Από πότε; Από ποίους; Μπορεί επίσης να μας πει ο κύριος καθηγητής αφού αναφέρεται σε ονοματοδοσίες ποια ήταν τα ελληνικά ονόματα των χωριών και οικισμών (τοπωνύμια) αλλά και τα μικρο-τοπωνύμια στο χώρο της ελληνικής Μακεδονίας πριν το 1912-13 ώστε να ενισχύσει την άποψή του περί «ελληνικότητας» του χώρου; Μήπως το “Αχρίδα” αντί Οχρίδα εμπεριέχει ψήγματα αλυτρωτισμού;

2ο Υστερόγραφο ιστορικού περιεχομένου:

Οι δεκάδες και εκατοντάδες χάρτες στα ελληνικά σχολικά εγχειρίδια που απεικονίζουν τις “αλησμόνητες” η και “χαμένες πατρίδες” στη Μικρά Ασία, τον Πόντο και τη “Βόρεια Ήπειρο, όπως και άλλοι παρόμοιοι, κρεμασμένοι στους τοίχους μάλιστα πολλών Δημοσίων Υπηρεσιών αλλά και Πρεσβειών της χώρας μας, απεικονίζουν το “ενιαίο” και “διαχρονικό” της πατρίδας “τατκοβίνας” του ελληνισμού ή συνιστούν αλυτρωτικές βλέψεις προς τους γείτονες;

3ο Υστερόγραφο ιστορικού περιεχομένου:

Μήπως η “αιφνίδια επιδημία” -“αρχαιοπληξία” που ενέσκηψε στη γειτονική χώρα με την ανέγερση μνημείων και μετονομασιών οδών, αεροδρομίων κλπ. με ονόματα της αρχαίας μακεδονικής ιστορίας”, μεταδόθηκε σε αυτούς από τη χώρα μας;

4ο Υστερόγραφο πολιτικού περιεχομένου:

Η σύνδεση της ονοματοδοσίας του αεροδρόμιου Οχρίδος “Απόστολος Παύλος” με αλυτρωτικές βλέψεις των γειτόνων δια μέσου “θρησκευτικού ιμπεριαλισμού” όπως υποστηρίζει ο ιστορικός, μόνο ως “πολιτικό ανέκδοτο” μπορεί να εκληφθεί.